Z głębokim żalem informujemy, że 12 lutego 2023 r. zmarł prof. dr hab. dr h.c. Zdzisław Machoń, farmaceuta, chemik, nauczyciel akademicki, naukowiec, niekwestionowany autorytet w dziedzinie chemii medycznej oraz twórca oryginalnego polskiego leku Vratizolin.
Prof. Zdzisław Machoń urodził się 26 września 1929 r. w Grodźcu (Będzinie). Studiował na Wydziale Farmaceutycznym Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu, który ukończył już na Akademii Medycznej we Wrocławiu (AM), uzyskując dyplom magistra farmacji (1953). W 1954 r. rozpoczął edukację na Wydziale Chemicznym Politechniki Wrocławskiej, gdzie otrzymał stopień inżyniera chemika (1957).
Doktor nauk farmaceutycznych (1962), doktor habilitowany nauk farmaceutycznych z zakresu chemii medycznej (1969), profesor nadzwyczajny (1976), profesor zwyczajny nauk farmaceutycznych (1986), doktor honoris causa Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego (2020).
Pracę naukową rozpoczął jeszcze jako student w 1952 r., jako zastępca asystenta w Katedrze Technologii Chemii Środków Leczniczych AM, a następnie – po uzyskaniu dyplomu – przeszedł w tej jednostce wszystkie stopnie kariery zawodowej: od asystenta przez adiunkta, docenta do profesora nadzwyczajnego. W 1979 r. objął funkcję kierownika Katedry i Zakładu Chemii Organicznej, którą pełnił do 30 września 1999 r.
W latach 1976-1981 prof. Zdzisław Machoń był prodziekanem Wydziału Farmaceutycznego AM, w latach 1979-1981 zastępcą dyrektora Instytutu Chemii i Fizyki AM, a od 1981 r. do 1987 r. pełnił funkcję prorektora ds. dydaktyki AM we Wrocławiu.
Osiągnięcia naukowe prof. Zdzisława Machonia to ponad 90 prac naukowych doświadczalnych, pięć prac monograficznych, poświęconych głównie problemom tzw. “drug design”, 51 patentów i zgłoszeń patentowych oraz ponad 30 komunikatów naukowych. Dorobek ten dotyczy syntezy nowych połączeń chemicznych o potencjalnej aktywności biologicznej oraz badań nad zależnością między strukturą chemiczną a aktywnością biologiczną. Badania obejmowały syntezę i badania biologiczne pochodnych pirydyny, izotiazolu, izoksazolu i pirymidyny. Wśród zsyntetyzowanych ponad 1000 nowych połączeń chemicznych profesor otrzymał Denotivir. W badaniach klinicznych wykazał on bardzo silne działanie przeciwwirusowe i decyzją Komisji Leków został dopuszczony do lecznictwa jako nowy, oryginalny polski lek o działaniu przeciwwirusowym – Vratizolin, który produkowany był przez Jeleniogórskie Zakłady Farmaceutyczne “Jelfa” i Rzeszowskie Zakłady Farmaceutyczne pod międzynarodową nazwą (na wniosek WHO) Denotivir-Polvir. Lek do dziś znajduje się w obrocie aptecznym w Polsce.
Osobną grupę prac prof. Zdzisława Machonia stanowią badania nad modyfikacją strukturalną znanych leków pochodnych benzotiazolu i chlorofenotiazyny. Podają one nowe rozwiązania syntezy wielu preparatów, stosowanych już w lecznictwie oraz opisują syntezę związków o zmodyfikowanej strukturze chemicznej.
Dorobek w tej dziedzinie obejmuje 50 patentów oraz ponad 20 opracowań nowych metod technologicznych dla przemysłu farmaceutycznego. Według powyższych opracowań produkowane były m.in. takie leki, jak np. Nefrecil, Perphenazinum, Trioksal, Mycotol, Triphenal, Heptaminol, Cyklonamine i inne. Szereg metod syntezy tych preparatów stanowią nowe, oryginalne opracowania, które były podstawą wielu patentów.
W latach 1966-1967 prof. Zdzisława Machoń był stypendystą Instytutu Chemii Substancji Naturalnych, w latach 1969-1970 pracował we Francji w Centre de Recherche sur les Macromolecules Vegetales w Grenoble oraz Universite Scientifique et Medical w Lille, a w 1977 r. przebywał na Ohio State University w USA, gdzie brał udział w badaniach nad nowymi lekami przeciwnowotworowymi i przeciwwirusowymi. W 1983 i 1984 r. jako Visiting Professor przebywał w laboratoriach Medicinal Chemistry na uniwersytetach w Londynie, Edynburgu i Cardiff w Wielkiej Brytanii.
Prof. Zdzisław Machoń otrzymał m.in. Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski; Złoty Krzyż Zasługi; Medal Zasłużonego Nauczyciela; Odznakę i Tytuł Prezesa Rady Ministrów – Zasłużony dla Wynalazczości i Racjonalizacji; Medal Ignacego Łukaszewicza; Złotą Odznakę “Zasłużony dla Województwa i Miasta Wrocławia”; Medal im. S. Binieckiego (za szczególne zasługi i znakomite osiągnięcia w organizacji badań i wdrożeń w dziedzinie Chemii Medycznej i Farmacji); Medal “Zasłużony dla Instytutu Immunologii i Terapii Doświadczalnej PAN”; Nagrodę im. Hugona Steinhausa za Działalność Naukową oraz kilkadziesiąt nagród naukowych I, II, III stopnia Rektora AM we Wrocławiu; Indywidualną Nagrodę Naukową I stopnia Polskiego Towarzystwa Chemicznego; Nagrodę Naukową Sekretarza Naukowego PAN za kierowanie zespołem i wdrożenie do produkcji nowego oryginalnego leku przeciwwirusowego Vratizolin; Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za wybitne krajowe osiągnięcie naukowo-techniczne; Medal “Academia Medica Vratislaviensis”; Złotą Odznakę Honorową Akademii Medycznej i Odznakę “Za Wzorową Pracę w Służbie Zdrowia”.
Msza święta i ceremonia pogrzebowa odbędą się 17 lutego br. o godz. 12.30 w kaplicy Cmentarza Parafialnego przy ul. Smętnej we Wrocławiu.